Wypadek drogowy – odszkodowanie, zadośćuczynienie i renta w przypadku uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Część druga.
W poprzednim artykule w ogólny sposób zarysowałem jak kształtuje się zasada odpowiedzialności osoby będącej posiadaczem mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody za szkodę wyrządzoną przez ruch tegoż środka. Mówiąc prościej – kiedy kierujący pojazdem ponosi odpowiedzialność za skutki wypadku drogowego. Zasada odpowiedzialności jest kwestią podstawową, pozwala określić czy i wobec kogo mogą być kierowane roszczenia związane ze skutkami wypadku. Rysuje się jednak od razu kolejne pytanie – jakiego rodzaju roszczeń możemy dochodzić w sytuacji uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia powstałych w wyniku zdarzenia drogowego?
Wpierw garść przepisów (wszystkie przepisy pochodzą z ustawy Kodeks Cywilny – Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm., aktualny tekst do znalezienia tutaj: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160093):
Art. 361. [Granice odpowiedzialności]
§ 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Art. 363. [Formy naprawienia szkody]
§ 1. Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
§ 2. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.
Art. 444. [Szkoda na osobie]
§ 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.
§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
§ 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa.
Art. 445. [Zadośćuczynienie]
§ 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§ 2. […]
§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
Art. 446. [Szkody majątkowe wynikające ze śmierci]
§ 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.
§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
§ 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Art. 4461. [Odpowiedzialność za szkody doznane przed urodzeniem]
Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.
Art. 447. [Kapitalizacja renty]
Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.
Już pobieżna lektura wyżej przytoczonych przepisów, nawiasem – należy zaznaczyć, iż są to przepisy znajdujące zastosowanie nie tylko w przypadku uszkodzenia ciała/rozstroju zdrowia wywołanych wypadkiem drogowym, pozwala na wskazanie podstawowych świadczeń, jakie otrzymać może osoba poszkodowana. Świadczeniami tymi są:
– naprawienie szkody materialnej tj. odszkodowanie i renta (w tym kilka jej rodzajów: wyrównawcza, na zwiększone potrzeby, skapitalizowana etc.),
– naprawienie szkody niematerialnej tj. zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.
Samo uszkodzenie ciała to, najprościej rzecz ujmując, fizyczne naruszenie integralności tkanek/organów ludzkich, rozstrój zdrowia zaś – zakłócenie funkcjonowania tychże tkanek bądź organów, niemające jednak charakteru fizycznego ich uszkodzenia.
W pierwszej kolejności – sytuacja, gdy uszkodzenie ciała/rozstrój zdrowia nie skutkują śmiercią poszkodowanego.
Odszkodowanie – stanowiące rekompensatę za doznaną szkodę materialną, zgodnie z przytoczonymi przepisami, obejmuje wszelkie koszty wynikające z uszkodzenia ciała bądź rozstroju zdrowia. Granice odszkodowania wyznaczane są zasadnością oraz racjonalnością wspomnianych kosztów. Najczęściej w praktyce spotykanymi kosztami, związanymi z rozstrojem zdrowia czy też uszkodzeniem ciała, są koszty leczenia – wizyt lekarskich, zakupionych leków, rehabilitacji. Jako ciekawostkę można wskazać, iż odszkodowanie obejmuje również swoim zakresem koszty opieki nad poszkodowanym, nawet w sytuacji gdy opiekę taką sprawowały osoby najbliższe poszkodowanemu. Należy równocześnie wskazać, iż odszkodowanie obejmuje nie tylko realnie poniesione przez nas wydatki – jeżeli uszkodzenie ciała bądź rozstrój zdrowia spowodowały utratę przez nas pewnych spodziewanych korzyści (tzw. lucrum cessans), na przykład: dochodu z wykonywanej pracy, w ramach odszkodowania możemy domagać się wyrównania i takiego uszczerbku. Zgodnie z przepisem art. 444 § 1 k.c. poszkodowanemu przysługuje również uprawnienie do żądania od zobowiązanego do naprawienia szkody – zapłaty z góry kwoty potrzebnej na pokrycie kosztów leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą – także kwoty niezbędnej na przygotowanie do wykonywania zawodu.
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego:
Cel odszkodowania […] – jest nim restytucja stanu istniejącego przed wypadkiem, a jeśli jego przywrócenie nie jest możliwe, zastąpienie stanu dawnego stanem, w którym poszkodowanemu zostaną zapewnione warunki życiowe zbliżone do tych, jakie miał przed wyrządzeniem mu uszczerbku. […] Koszty zakupu samochodu lub innego pojazdu inwalidzkiego należą do kosztów objętych art. 444 § 1, jeżeli jest on konieczny do kompensowania kalectwa osoby poszkodowanej, a w szczególności do kontynuowania pracy zarobkowej wykonywanej przed wypadkiem.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2008 roku, sygn. akt: II CSK 425/2007.
Renta – świadczenie odszkodowawcze, tj. mające na celu zrekompensowanie poszkodowanemu doznanej przez niego, a wynikającej z uszkodzenia ciała/rozstroju zdrowia, szkody materialnej, mające charakter periodyczny (co znaczy nic innego jak to, że renta wypłacana jest w określonej wysokości w regularnych odstępach czasowych). Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje rent, co wynika już z samej treści przytoczonego przepisu art. 444 § 2 k.c.:
– rentę „wyrównawczą” oraz
– rentę „na zwiększone potrzeby”.
Renta „wyrównawcza” (termin stosowany w praktyce wymiaru sprawiedliwości, zdecydowanie bardziej poręczny niż ustawowa „renta na wypadek całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej”) ma na celu wyrównanie deficytu (zmniejszenia) dochodów, który to deficyt powstał wskutek przynajmniej częściowej utraty zdolności do pracy wynikającej z zaistnienia uszkodzenia ciała bądź rozstroju zdrowia. Aby określić jej wysokość należy zestawić realne możliwości zarobkowe poszkodowanego przed i po zaistnieniu uszkodzenia ciała/rozstroju zdrowia.
Renta „na zwiększone potrzeby” (tak jak wyżej, termin preferowany w stosunku do ustawowego: „renta z powodu zwiększenia się potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość”) ma na celu przede wszystkim pokrycie kosztów, które w przyszłości będą regularnie ponoszone przez poszkodowanego ze względu na zaistnienie uszkodzenia ciała/rozstroju zdrowia. Klasycznym przykładem tego typu renty jest renta „na zwiększone potrzeby” pokrywająca koszty comiesięcznego zakupu leków czy też rehabilitacji.
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego:
Renta z art. 444 § 2 przysługująca poszkodowanemu, który zachował częściowo zdolność do pracy, powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie mógłby osiągać, gdyby nie uległ wypadkowi, a wynagrodzeniem, jakie – w konkretnych warunkach – jest w stanie uzyskać przy wykorzystaniu swej uszczuplonej zdolności do pracy. Z tym zastrzeżeniem, że poszkodowany nie ma obowiązku podjęcia się każdej pracy.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2005 roku, sygn. akt: V CK 710/2004.
Przyznana renta może być, w zależności od okoliczności konkretnego przypadku, ograniczona czasowo. Ustawa przewiduje również wprost możliwość przyznania renty tymczasowej, a także – renty skapitalizowanej, tracącej więc charakter świadczenia periodycznego (art. 447 k.c.).
W praktyce może powstać problem – którą część szkody materialnej „objąć” kwotą dochodzonego odszkodowania, a którą – uwzględnić w ramach renty. Pamiętajmy, że kluczowe jest tutaj wyznaczenie pewnego punktu w czasie (przykładowo – momentu zgłoszenia szkody) – odszkodowanie obejmować będzie uszczerbek, który zaistniał do wyznaczonego punktu czasowego, renta – uszczerbek, który dopiero zaistnieje w przyszłości.
W następnym artykule omówiona zostanie problematyka zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek uszkodzenia ciała/rozstroju zdrowia, szkód majątkowych wynikających ze śmierci a także – odpowiedzialności za szkody doznane przed urodzeniem.
Opracowano na podstawie:
– G. Karaszewski [w] J. Ciszewski (red.) – Kodeks cywilny. Komentarz., wyd. II, LexisNexis 2014;
– A. Olejniczak [w] A. Kidyba (red.) – Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna., wyd. II, LEX 2014;
– Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2005 roku, sygn. akt: V CK 710/2004;
– Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2008 roku, sygn. akt: II CSK 425/2007.
Stan prawny na dzień 4 lipca 2016 roku.
Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.
