Unieważnienie małżeństwa z powodu wad oświadczenia woli.
W jednym ze swoich wcześniejszych wpisów poruszyłem tematykę unieważnienia małżeństwa, a w szczególności – przyczyn, ze względu na które małżeństwo może być unieważnione (zob.: http://adwokatmarczak.pl/artykuly/przyczyny-uniewaznienia-malzenstwa/). Wspomniany wpis stanowił zarys problemu, bardzo ogólny przegląd powodów dla unieważnienia małżeństwa. Dziś już bardzo konkretnie o unieważnieniu małżeństwa ze względu na wady oświadczenia woli. Zapraszam do lektury!
Regulacja.
We wpisie analizuję przepisy art. 151 § 1 – 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Tekst ustawy znajdziecie Państwo pod następującym linkiem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640090059.
Do rzeczy!
O tym czym są wady oświadczenia woli przeczytacie Państwo w oddzielnym wpisie: http://notatkizprawa.blog.pl/jak-sie-wykrecic-czyli-o-wadach-oswiadczenia-woli-czesc-pierwsza-blad-3/. Trzeba pamiętać, że katalog wad oświadczenia woli na gruncie Kodeksu Cywilnego różni się od katalogu wad oświadczenia woli na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ujmując rzecz prosto: by unieważnić małżeństwo z powodu wady oświadczenia woli, musi wystąpić konkretna i wskazana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wada oświadczenia woli, przy czym katalog wad oświadczenia woli na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest węższy, tj. obejmuje mniej wad/wady obejmują mniej stanów faktycznych, niż ogólny katalog, który możemy znaleźć w Kodeksie Cywilnym. Małżeństwo może być unieważnione jeżeli wystąpiła jedna z następujących wad:
- stan wyłączający świadome wyrażenie woli;
- błąd co do tożsamości drugiej strony;
- bezprawna groźba drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
Wada musi dotyczyć oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński bądź też – oświadczenia woli jednoczesnego z zawarciem związku „wyznaniowego” zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu (czyli prościej – wada może dotyczyć oświadczenia składanego w czasie „ślubu cywilnego” ale również – oświadczenia składanego przed duchownym w czasie zawierania związku wyznaniowego, jeżeli równocześnie zawierane jest małżeństwo podlegające prawu polskiemu).
Brak świadomości.
Podstawą unieważnienia małżeństwa jest stan nupturienta wyłączający świadome wyrażenie woli. Ocenie podlega jedynie stan świadomości z chwili składania właściwego oświadczenia, nie ma natomiast żadnego znaczenia stan świadomości nupturienta w chwili podejmowania decyzji o wstąpieniu w związek małżeński czy w żadnej innej, „szerszej” perspektywie czasowej. Znaczenia nie mają również przyczyny dla których stan braku świadomości wystąpił. Stan braku świadomości może wynikać więc z użycia alkoholu, narkotyków ale też – z zaburzeń psychicznych, nawet o przemijającym i krótkotrwałym charakterze. Warto podkreślić, że nie ma znaczenia to czy nupturient wprowadził się w stan braku świadomości samemu czy też zadziałał jakiś „czynnik zewnętrzny”. Sam brak świadomości zaś to stan, w którym osoba nie rozumie własnych czynów oraz czynów innych osób, a także – nie rozumie skutków tychże czynów.
Ważne!
Podstawa dla unieważnienia małżeństwa w postaci wady oświadczenia woli – braku świadomości jest często mylona z inną przyczyną nieważności małżeństwa – chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym nupturienta. Należy pamiętać, że są to dwie zupełnie różne przyczyny unieważnienia małżeństwa! W przypadku choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego małżeństwo może być skutecznie zawarte za zgodą sądu. Nie jest jednak wykluczone unieważnienie małżeństwa, nawet w przypadku udzielenia przez sąd zgody, w sytuacji, gdy nupturient składając właściwe oświadczenie znajdował się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli.
Błąd.
Małżeństwo może zostać unieważnione, gdy w chwili składania oświadczenia nupturient działał pod wpływem błędu, jednakże – musi być to błąd co do tożsamości drugiej strony. Inne rodzaje błędu nie mają żadnego znaczenia. Błąd co do tożsamości ma miejsce wtedy, gdy osoba zamierzała zawrzeć małżeństwo z inną osobą niż ta, w stosunku do której złożyła oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński. W praktyce przypadki błędu co do tożsamości są bardzo rzadkie.
Groźba.
Małżeństwo może zostać unieważnione jeżeli składający właściwe oświadczenie nupturient pozostawał pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej i jeżeli z okoliczności wynika, że składając oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste. Warto od razu podkreślić, że z przytoczonej definicji wynika, iż w grę nie wchodzi poważne niebezpieczeństwo majątkowe! Sama groźba to nic innego jak zapowiedź „zła”, której realizacja w jakiś sposób zależna jest od woli grożącego. Groźba musi być groźbą bezprawną – to czym się grozi musi być sprzeczne z prawem (np. pobicie).
I co dalej?
Unieważnienia małżeństwa z powołaniem się na wadę oświadczenia woli żądać może małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Nie można jednak żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa. Jeżeli chcemy doprowadzić do unieważnienia małżeństwa, powinniśmy, w terminach, które przytoczyłem wyżej, wystąpić z powództwem o unieważnienie małżeństwa do właściwego sądu. Pozwanym w sprawie będzie współmałżonek, powództwo wytoczyć może również prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich…
Stan prawny na dzień: 29 maja 2017 roku
Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi oraz Zduńskiej Woli.
Zachęcam do odwiedzenia i polubienia strony Kancelarii na Fb: http://www.facebook.com/adwokatmarczak
Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.
