Spółka cywilna. Najprostsza do założenia, najtrudniejsza do… zrozumienia.

Dzisiejszy wpis poświęcony będzie spółce cywilnej – bardzo popularnej i szeroko rozpowszechnionej instytucji prawa cywilnego. Zaletą spółki cywilnej jest przede wszystkim prostota jej założenia i prowadzenia. Wbrew jednak powszechnemu mniemaniu – spółka cywilna nie jest podmiotem prawa a jedynie umową. Zrozumienie i zapamiętanie tego faktu jest kluczowe dla prawidłowego korzystania z tej instytucji prawnej.

Regulacja.

Trzon regulacji dotyczącej spółki cywilnej zawarty jest w Tytule XXXI  Księgi Trzeciej Kodeksu Cywilnego (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm., aktualny tekst do znalezienia pod następującym linkiem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160093), w przepisach art. 860 – 875.

Na czym polega spółka cywilna?

Przede wszystkim musimy pamiętać, że spółka cywilna to umowa, która nie tworzy podmiotu prawa! Nie możemy myśleć więc o spółce cywilnej jako o niezależnym bycie, tak jak ma to miejsce w przypadku chociażby spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy też spółki akcyjnej. Spółka cywilna nie ma podmiotowości prawnej odrębnej od podmiotowości jej wspólników. Oznacza to, że podmiotami wszelkich praw i obowiązków są wspólnicy spółki a nie spółka – to z kolei przekłada się chociażby na okoliczność, że stroną umowy zawsze będą wspólnicy a nie spółka (w praktyce – bardzo często popełniany jest tutaj błąd i jako strona umowy wpisywana jest właśnie spółka…), czy też – że w postępowaniu toczącym się przed sądem stroną będą wspólnicy a nie spółka. Charakterystyczną konsekwencją braku podmiotowości prawnej spółki cywilnej jest również to, że spółka nie posiada własnego majątku. Istnieje natomiast majątek wspólny wspólników spółki cywilnej.

Żeby sprawa nie była tak prosta – spółka cywilna może być uznawana za podmiot prawa na gruncie innych niż prawo cywilne gałęzi prawa. Tak będzie chociażby w przypadku prawa pracy (spółka cywilna może być pracodawcą) czy też prawa podatkowego (spółka cywilna jako podatnik VAT).

Spółka cywilna to umowa. Jako umowa zawarta musi być przez przynajmniej dwa podmioty prawa. Podmiotami tymi mogą być osoby fizyczne, mogą być również osoby prawne (dopuszczalna jest więc, przykładowo, spółka cywilna zawarta przez dwie spółki… z ograniczoną odpowiedzialnością). Treść umowy spółki winna przewidywać, że wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. „Założenie” spółki cywilnej nie wymaga żadnego kapitału. Przywołany zaś cel gospodarczy należy rozumieć jako uzyskiwanie korzyści mających znaczenie gospodarcze, co nie jest równocześnie tożsame – z celem zarobkowym czy też w ogóle materialnym. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług, prawo przyjmuje domniemanie jednakowej wartości wkładów wniesionych przez wspólników. Możliwa jest taka umowa spółki, w której żaden ze wspólników nie będzie zobowiązany do wniesienia wkładu. Sama umowa spółki winna być stwierdzona pismem.

Zawarcie umowy spółki cywilnej skutkuje dla jej wspólników powstaniem zarówno praw jak i obowiązków. Wśród uprawnień wspólników warto wskazać: prawo do udziału w zysku (nie może zostać wyłączone w umowie spółki), prawo do innych niż zysk korzyści uzyskiwanych poprzez dążenie do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego wskazanego w umowie spółki, prawo do zwrotu części majątku spółki w razie wystąpienia z niej lub jej rozwiązania, a także uprawnienia o charakterze czysto organizacyjnym – prawo prowadzenia spraw spółki, prawo reprezentowania spółki, wreszcie – prawo wypowiedzenia udziału. Najważniejsze obowiązki wspólników to obowiązek wniesienia wkładu lub określonego w umowie działania dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego oraz obowiązek prowadzenia spraw spółki. Jako obowiązek należałoby wskazać również, odpowiadający udziałowi w zyskach – udział w stratach spółki.  Udział w zyskach i stratach jest niezależny od rodzaju i wartości wkładu wspólnika.

Oczywiście, wskazane wyżej prawa i obowiązki wspólnika wynikają z przepisów Kodeksu Cywilnego, i większości przypadków mogą być modyfikowane w konkretnej umowie spółki (jak wspomniane już chociażby – wyłączenie obowiązku wniesienia wkładu).

Kwestią, na którą warto zwrócić szczególną uwagę jest majątek wspólny wspólników spółki cywilnej. Majątek wspólny wspólników obejmuje wszystkie prawa majątkowe, które zostały wniesione do spółki w charakterze wkładu, a do tego – prawa majątkowe uzyskane przez wspólników dla spółki w czasie trwania umowy. Wspólnik nie może rozporządzać (np. sprzedać) udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Udział w majątku wspólnym nie jest w żaden sposób powiązany z wniesieniem wkładu do spółki, wysokość udziału nie jest w żaden sposób oznaczona. W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników. Równocześnie – w czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z udziału wspólnika we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku. Oczywiście składniki majątku wspólnego mogą być przedmiotem rozporządzeń – zastosowanie znajdą tutaj jednak regulacje dot. prowadzenia spraw spółki cywilnej i jej reprezentacji.

Ogół praw i obowiązków wynikających z umowy spółki, nie może być przeniesiony przez wspólnika na osobę trzecią. Zmiana wspólnika wymaga zmiany umowy spółki! Tak więc przywołanego wyżej terminu „udział” nie można utożsamiać z ogólnie funkcjonującym wyobrażeniem dot. „udziału w spółce” (wyobrażenie to odpowiada bardziej udziałowi w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością).

Za zobowiązania spółki wspólnicy są odpowiedzialni solidarnie, całym swoim majątkiem (nie tylko majątkiem wspólnym wspólników spółki!).

Jak założyć spółkę cywilną?

Należy pamiętać, że spółka cywilna nie jest podmiotem prawa cywilnego ani przedsiębiorcą (przedsiębiorcami mogą być za to jej wspólnicy)! Nie podlega ona rejestracji ani w Krajowym Rejestrze Sądowym ani tym bardziej – Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Proces tworzenia spółki cywilnej przez osoby fizyczne celem prowadzenia działalności gospodarczej składać będzie się z następujących etapów:

1. uzyskanie wpisu w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej przez wspólników będących osobami fizycznymi (czyli zarejestrowanie przez nich działalności gospodarczej);
2. zawarcie umowy spółki cywilnej;
3. zgłoszenie do GUS i uzyskanie nr REGON spółki;
4. zgłoszenie identyfikacyjne do urzędu skarbowego i uzyskanie NIP spółki;
5. zmiana wpisu w CEIDG przez wspólników będących osobami fizycznymi – uzupełnienie informacji o NIP i REGON spółki (w terminie 7 dni od zmiany!).

Umowa spółki cywilnej – wzór:

Umowa spółki cywilnej

zawarta w XXX, dnia XXX pomiędzy:

1. XXX, zam. XXX, PESEL: XXX, nr i seria DO: XXX;
2. AAA, zam. XXX, PESEL: XXX, nr i seria DO: XXX;
3. BBB, zam. XXX, PESEL: XXX, nr i seria DO: XXX;

zwanymi dalej w treści umowy: „wspólnikami”.

1. Wspólnicy zawierają niniejszym umowę spółki cywilnej. Wspólnicy zobowiązują się dążyć do wspólnego celu gospodarczego poprzez prowadzenie działalności gospodarczej o następującym przedmiocie działalności, określonym według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD): XXX.
2. Umowa spółki cywilnej zostaje zawarta na czas nieoznaczony.
3. Siedzibą spółki jest miasto XXX.
4. Nazwą spółki jest: XXX. (*ponieważ spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą nie znajdują do niej zastosowania przepisy Kodeksu Cywilnego o firmie; Kodeks Cywilny nie przewiduje również żadnych zasad tworzenia nazwy dla spółki cywilnej)
5. Wspólnicy wnoszą do spółki wymienione niżej wkłady o wskazanej wartości:

• XXX wnosi wkład pieniężny w wysokości 20.000 (dwadzieścia tysięcy) złotych,
• AAA wnosi wkład pieniężny w wysokości 30.000 (trzydzieści tysięcy) złotych,

6. Za zobowiązania spółki wspólnicy ponoszą odpowiedzialność solidarną, cały swoim majątkiem.
7. Żaden ze wspólników, w czasie trwania spółki, nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników spółki, ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku, nie może również domagać się podziału majątku wspólników.
8. Wspólnicy uczestniczą w zysku spółki w następujący sposób:

• XXX – 25%
• AAA – 25%
• BBB – 50%

     9. Każdy wspólnik jest zobowiązany do równego uczestniczenia w stratach spółki.

     10.

• Każdy ze wspólników jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Każdy ze wspólników może samodzielnie prowadzić sprawy spółki w zakresie zwykłego zarządu.
• W sprawach przekraczających zwykły zarząd potrzebna jest uchwała wszystkich wspólników.
• Każdy ze wspólników może bez uchwały wspólników podjąć czynność nagłą, której zaniechanie naraziłoby spółkę na niepowetowaną stratę.

     11.

• Każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw.
• W sprawach przekraczających zwykły zarząd spółkę muszą reprezentować dwaj wspólnicy łącznie.

     12.

• Każdy ze wspólników może wystąpić ze spółki poprzez wypowiedzenie swojego udziału na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego.
• Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania 3-miesięcznego terminu wypowiedzenia.

     13. Spółka ulega rozwiązaniu w razie:

• pozostania w niej tylko jednego wspólnika wskutek wystąpienia pozostałych wspólników,
• pozostania w niej tylko jednego wspólnika wskutek śmierci pozostałych wspólników, z zastrzeżeniem punktu 14 niniejszej umowy,
• podjęcia jednomyślnej uchwały przez wspólników o rozwiązaniu spółki,
• wydania prawomocnego wyroku sądowego orzekającego jej rozwiązanie,
• ogłoszenia upadłości wspólnika.

    14. W razie śmierci wspólnika, jego spadkobiercy wejdą do spółki na jego miejsce. W takim wypadku muszą oni wskazać spółce jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa. Dopóki to nie nastąpi, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki.

     15. Wszystkie zmiany umowy winny być pod rygorem nieważności dokonane w formie pisemnej.

   16. Umowę sporządzono w trzech jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdego wspólnika.

/podpisy wspólników/

Podsumowanie.

Łatwość założenia spółki cywilnej jest niewątpliwie jej olbrzymią zaletą. Z drugiej strony – należy pamiętać, iż wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem, bez ograniczeń. Złożony charakter prawny spółki (brak podmiotowości prawnej choć z wyłączeniem prawa pracy czy prawa podatkowego) może nastręczać pewnych trudności przy dokonywaniu czynności prawnych, zwłaszcza w początkowym okresie trwania spółki.

Autor: adw. Maciej Marczak

Stan prawny na dzień: 25 listopada 2016 roku.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.