Rozwód z orzekaniem o winie. W jaki sposób udowodnić winę małżonka za rozkład wspólnego pożycia?

Przed przystąpieniem do sprawy rozwodowej warto głębiej zastanowić się nad tym czy chcemy by sąd orzekł o winie za rozkład wspólnego pożycia małżonków. Pomijając kwestie czysto emocjonalne, których występowanie przy tego rodzaju sprawach jest oczywiście uzasadnione, musimy zdawać sobie sprawę, że orzekanie o winie wiązać będzie się z koniecznością przedstawiania przed sądem okoliczności bardzo intymnych oraz – istotnym przedłużeniem procesu rozwodowego. Z drugiej strony – orzeczenie przez sąd o winie za rozkład wspólnego pożycia małżonków ma istotne znaczenie w zakresie obowiązku alimentacyjnego między byłymi małżonkami…

Regulacja.

Przepis art. 57 § 1 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku, Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59, dalej w tekście – k.r.i.o.; dla zainteresowanych – aktualny tekst ustawy do znalezienia pod następującym linkiem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640090059) stanowi, iż sąd orzekając rozwód orzeka także czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. W przepisie art. 57 § 2 k.r.i.o. stanowi się natomiast, iż na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie ze skutkiem takim, jakby żaden z małżonków winy nie ponosił.

Istota.

Należy pamiętać, iż orzeczenie o tym czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia jest obligatoryjnym rozstrzygnięciem w ramach wyroku rozwodowego (więcej o rozstrzygnięciach, które muszą albo mogą znaleźć się w wyroku rozwodowym – w następującym wpisie: http://adwokatmarczak.pl/artykuly/o-czym-rozstrzyga-sad-w-wyroku-rozwodowym/ ). Innymi słowy – w sprawie o rozwód co do zasady ustala się czy i który z małżonków ponosi winę. Jedynym wyjątkiem jest tutaj sytuacja, w której strony zgodnie zgłoszą żądanie zaniechania orzekania o winie rozkładu wspólnego pożycia.

W przypadku wystąpienia przez małżonków ze zgodnym żądaniem zaniechania orzekania o winie sąd jest takim żądaniem związany tj. nie może on kwestii winy uczynić przedmiotem rozstrzygnięcia. Zgodnym żądaniem nie są jednakże związane same strony, które do prawomocnego zakończenia postępowania mogą zmienić zdanie i od wspólnego żądania odstąpić. Nawiasem należy wskazać, iż możliwe jest również wystąpienie ze zgodnym żądaniem już w toku sprawy rozwodowej, w sytuacji gdy początkowo strony takiego zgodnego żądania nie formułowały.

Zgodne żądanie o zaniechaniu orzekania o winie zazwyczaj stanowi wynik pozasądowego porozumienia stron postępowania. Nic nie stoi na przeszkodzie by nawet w braku takiego zakulisowego porozumienia – np. w pozwie rozwodowym, formułować wniosek o zaniechanie przez sąd orzekania o winie. Jeżeli wniosek taki zostanie następnie poparty przez drugiego małżonka – będzie on traktowany jako zgodne żądanie zaniechania orzekania o winie. Natomiast w sytuacji, w której jeden z małżonków wprost sformułuje stanowisko, iż chce orzeczenia o winie, nie możemy wnosić o zaniechanie orzekania o winie i winniśmy sami określić w jakiej konfiguracji chcemy by sąd winę orzekł (najczęściej w praktyce: my – brak winy, małżonek – wina), z czego wina ma wynikać i powołać właściwe dowody na poparcie naszych twierdzeń. Oczywiście, podkreślam, że strony w każdej chwili mogą porozumieć się i wystąpić ze zgodnym żądaniem zaniechania orzekania o winie.

W przypadku zgodnego żądania stron co do zaniechania orzekania o winie, w sentencji wyroku rozwodowego, w punkcie dotyczącym rozwiązania małżeństwa przez rozwód, powinniśmy znaleźć stwierdzenie: „bez orzekania o winie„. Zdarza się również, iż sądy poprzestają na wskazaniu tylko, iż rozwiązują dany związek małżeński przez rozwód, bez przytoczonego wyżej sformułowania.

Czym w istocie jest wina rozkładu wspólnego pożycia małżonków?

Wina może wynikać zarówno z działania jak i z zaniechania małżonka. Te działania lub zaniechania małżonka, stanowiące wyraz jego woli, muszą naruszać obowiązki wynikające z przepisów (np. obowiązek zachowania wierności małżeńskiej czy też udzielania pomocy małżonkowi) i prowadzić do rozkładu pożycia małżonków (związek przyczynowy). Małżonek nie musi mieć zamiaru określonego działania lub zaniechania, wystarczające jest by przewidywał skutki danego działania lub zaniechania i się na nie godził.

Z orzecznictwa sądowego:

Za zawinione, na gruncie przepisów rozwodowych, uznaje się działania lub zaniechania małżonka będące wyrazem jego woli, które stanowią naruszenie obowiązków wynikających z przepisów prawa małżeńskiego (art. 23 k.r.i.o., art. 24 k.r.i.o., art. 27 k.r.i.o.) lub zasad współżycia społecznego i prowadzą do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia. Nie jest przy tym konieczne, dla przypisania małżonkowi winy, objęcie jego zamiarem spowodowania, poprzez określone działania lub zaniechania, rozkładu pożycia prowadzącego w ostatecznym rezultacie do rozwodu. Wystarczy możliwość przewidywania znaczenia i skutków takiego działania lub zaniechania. Możliwość przypisania małżonkowi winy w rozkładzie pożycia jest wyłączona w razie jego niepoczytalności, a także w wypadku przemijających nawet zakłóceń psychicznych, jeżeli w tych stanach dopuścił się on działania lub zaniechania, które doprowadziło do powstania zupełnego i trwałego rozkładu pożycia.

Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 28 stycznia 2004 roku, sygn. akt: IV CK 406/02.

Przykładowe zawinione przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego.

Poniżej podaję katalog najczęściej pojawiających się w praktyce przyczyn zawinionego rozkładu pożycia małżeńskiego. Katalog nie ma charakteru zamkniętego, należy zdawać sobie sprawę z tego, że każdy przypadek winien być rozpatrywany indywidualnie.

Do ww. przyczyn zaliczymy:

– zdradę małżeńską (przy czym nie można utożsamiać jej jedynie z aktem o charakterze czysto fizycznym, zdrada małżeńska przejawiać może się również na inne sposoby!),

– odmowę współżycia fizycznego,

– przemoc, zarówno w aspekcie fizycznym jak i psychicznym (np. poniżanie),

– porzucenie (w tym brak troski czy nieudzielenie pomocy),

– nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,

– nieprzyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny – przykładowo: odmowa podjęcia pracy zarobkowej mimo istnienia takiej potrzeby i możliwości,

– niezgodność charakterów.

Z orzecznictwa sądowego:

1. Przy przypisywaniu małżonkom w wyroku rozwodowym winy nie ma znaczenia okoliczność, który z małżonków ponosi winę „większą”, a który „mniejszą”.
2. Małżonkowi przysługuje uprawnienie do dozwolonej reakcji na niezgodne z obowiązkami małżeńskimi zachowanie się drugiego małżonka. Granice dopuszczalnej reakcji małżonka skrzywdzonego przez współmałżonka należy ocenić na podstawie konkretnych okoliczności sprawy i przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego. Reakcja małżonka pokrzywdzonego nawet niewłaściwa, jeśli nastąpiła bezpośrednio po wyrządzeniu krzywdy, może być usprawiedliwiona i niepoczytana za zawinioną współprzyczynę rozkładu pożycia.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2005 roku, sygn. akt: V CK 646/04.

Związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2000 roku, sygn. akt: IV CKN 112/00.

Przy ustalaniu winy rozkładu pożycia małżonków, znaczenie ma kwestia przebaczenia. Przebaczenie może mieć charakter wyraźny ale również – dorozumiany – przykładowo w sytuacji, w której strony po wystąpieniu zdrady małżeńskiej wróciły na długi czas do normalnego pożycia. Kwestia przebaczenia powinna być analizowana ze szczególną ostrożnością. Jeżeli małżonek, po przebaczeniu mu przez drugiego małżonka, ponownie dopuszcza się podobnego do wcześniejszego zachowania/zaniedbania, przebaczenie może nie mieć znaczenia.

Problematyczną kwestią jest również kwestia rozkładu pożycia małżeńskiego wywołanego przez chorobę psychiczną jednego z małżonków. Zasadniczo brakować będzie tutaj woli małżonka nakierowanej na określone działanie/zaniechanie (choćby w postaci niedbalstwa) – przez co niemożliwe będzie przypisanie takiemu małżonkowi winy. Choroba psychiczna i działania/zaniechania z niej wynikające są bowiem w istocie niezależne od woli osoby chorej. Jednakże częste są przypadki, w których choroba psychiczna jest jedynie jedną z wielu przyczyn określonego działania/zaniechania małżonka. Zdaje się, że w takim przypadku wina małżonka nie powinna być wyłączona.

Dowody.

W postępowaniu rozwodowym, zgodnie z ogólną dyrektywą art. 6 Kodeksu Cywilnego, ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Tak więc wnosząc o orzeczenie rozwodu z winy drugiego małżonka zmuszeni jesteśmy sformułować twierdzenia co do tego – w czym ta wina się przejawia i zgłosić właściwe dowody na poparcie sformułowanych twierdzeń. W prawie polskim nie formułuje się zamkniętego katalogu dowodów, dopuszczalne są więc dowody z SMS, stron internetowych, wiadomości e-mail czy też fotografii. W każdej sprawie o rozwód sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron.

Z orzecznictwa sądowego:

W procesie rozwodowym w zakresie wykazania winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego służyć może także nagranie magnetofonowe rozmów prowadzonych przez strony, nawet jeżeli tych nagrań dokonano bez wiedzy jednej z nich i w okresie trwania małżonków w faktycznej separacji.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2003 roku, sygn. akt: IV CKN 94/01.

Czy warto?

To pytanie pozostawiam bez odpowiedzi. Decyzja w przedmiocie orzekania przez sąd o winie należy do każdej osoby, która decyduje się na rozwód. Olbrzymie znaczenie mają tutaj kwestie emocjonalne, co jest zrozumiałe w tego rodzaju sprawach. Musimy pamiętać, iż zgodne żądanie zaniechania orzekania przez sąd o winie przyczyni się do skrócenia postępowania rozwodowego, wyłączy także konieczność rozprawiania o szczegółach pożycia małżonków przed sądem. Z drugiej strony – należy pamiętać o przepisach art. 60 k.r.i.o.:

Art.  60. [Alimenty]

§ 1. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

§ 2. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

§ 3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.

Autor: Adw. Maciej Marczak

Opracowano na podstawie: M. Manowska [w] J. Wierciński (red.): Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz., LexisNexis 2014; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2003 roku, sygn. akt: IV CKN 94/01; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2000 roku, sygn. akt: IV CKN 112/00; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2005 roku, sygn. akt: V CK 646/04; Wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 28 stycznia 2004 roku, sygn. akt: IV CK 406/02

Stan prawny na dzień: 12 października 2016 roku.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.