Przyczyny unieważnienia małżeństwa.

Dzisiejszy wpis poświęcam instytucji unieważnienia małżeństwa, wskażę sytuacje, w których unieważnienie jest możliwe. Skutki unieważnienia małżeństwa idą „dalej” niż skutki rozwodu – małżeństwo unieważnione to małżeństwo, którego nigdy nie było (pewne wyjątki dot. będą m.in.: sytuacji dzieci pochodzących z unieważnionego małżeństwa czy też stosunków majątkowych małżonków) – nie zaś jak w przypadku rozwodu – małżeństwo, które zaistniało a następnie zostało rozwiązane.

Regulacja.

Przepisy, nad którymi będę się koncentrować w niniejszym wpisie to przepisy art. 5, 10 – 22 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku, aktualny tekst do znalezienia pod następującym odnośnikiem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640090059).

Przyczyny unieważnienia małżeństwa.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje zamknięty katalog przyczyn, ze względu na które małżeństwo może być unieważnione. Oznacza to, że okoliczność niewskazana w przepisach kodeksu nie może być podstawą dla unieważnienia małżeństwa, nawet gdyby wydawała się racjonalna. Jest to bardzo widoczna różnica między unieważnieniem małżeństwa a rozwodem (tu brak ustawowego katalogu przyczyn…).

Małżeństwo może być unieważnione w sytuacji zaistnienia przynajmniej jednej z następujących przyczyn:

– wiek – każdy z małżonków może żądać unieważnienia małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu, oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu. Nie można jednak unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego prawem wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął. Kolejny wyjątek ma miejsce w sytuacji, gdy kobieta zaszła w ciążę – jej mąż nie może żądać wtedy unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku;

– ubezwłasnowolnienie – osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć ważnego małżeństwa. Unieważnienia małżeństwa w związku z ubezwłasnowolnieniem może żądać każdy z małżonków, jednakże nie można unieważnić małżeństwa z tego powodu jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone;

– choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy – osoba dotknięta chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym nie może, bez zezwolenia sądu, zawrzeć ważnego małżeństwa. Unieważnienia może domagać się każdy z małżonków, małżeństwa nie można jednak unieważnić po ustaniu choroby psychicznej;

– bigamia – co oczywiste – ważnego związku małżeńskiego nie może zawrzeć osoba pozostająca w związku małżeńskim. Unieważnienia małżeństwa z powodu bigami mogą żądać nie tylko małżonkowie – lecz każdy, kto ma w tym interes prawny. Unieważnienie z tej przyczyny nie jest możliwe jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponownie małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim;

– pokrewieństwo lub powinowactwo – krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa. Pewien wyjątek przewidziany został dla osób spowinowaconych, które mogą zawrzeć związek małżeński po uzyskaniu zezwolenia sądu. Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa małżonków może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny, zaś z powodu powinowactwa małżonków – każdy z małżonków;

– przysposobienie – przysposabiający i przysposobiony nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa. Unieważnienia małżeństwa z tej przyczyny może żądać zarówno przysposobiony jak i przysposabiający. Ustanie stosunku przysposobienia wyłącza możliwość unieważnienia małżeństwa;

– wady oświadczenia woli – wada musi dotyczyć oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński bądź też – oświadczenia woli jednoczesnego z zawarciem związku „wyznaniowego” zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Katalog wad oświadczenia woli, na które można się powołać celem unieważnienia małżeństwa jest ograniczony, nie obejmuje wszystkich definiowanych przez prawo cywilne wad (polecam wpis dot. wad oświadczenia woli: http://notatkizprawa.blog.pl/jak-sie-wykrecic-czyli-o-wadach-oswiadczenia-woli-czesc-pierwsza-blad-3/). W grę wchodzą jedynie: stan wyłączający świadome wyrażenie woli (nie ma znaczenia przyczyna, z której taki stan wynika), błąd co do tożsamości drugiej strony, wreszcie – bezprawna groźba drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste. Unieważnienia małżeństwa może domagać się jedynie małżonek, którego oświadczenie dotknięte było wadą. Unieważnienia małżeństwa z powodu wady oświadczenia woli, nie można żądać po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa;

– pełnomocnik – w przypadku zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika mocodawca może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane. Jednakże jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie – nie można żądać unieważnienia małżeństwa z powołaniem się na wadliwości związane z pełnomocnictwem.

Ciekawostka…

Powództwo o unieważnienie małżeństwa wytoczyć może również prokurator. Prokurator pozywa oboje małżonków, a gdy jedno z małżonków nie żyje – kuratora ustanowionego w miejsce zmarłego. Ponadto, prokurator otrzymuje odpis pozwu w każdej sprawie o unieważnienie małżeństwa, jest też zawiadamiany o terminach rozpraw.

Uprawnienie do żądania wszczęcia postępowania, na prawach przysługujących prokuratorowi, przysługuje również Rzecznikowi Praw Obywatelskich…

I dalsze ograniczenia…

Należy wspomnieć jeszcze o jedynym, bardzo ważnym ograniczeniu możliwości unieważnienia małżeństwa – nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu. Nie dotyczy to jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim.

Na zakończenie…

Orzekając unieważnienie małżeństwa, sąd orzeka także, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.

Stan prawny na dzień: 08 marca 2017 roku

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi oraz Zduńskiej Woli.

Zachęcam do odwiedzenia i polubienia strony Kancelarii na FB: http://www.facebook.com/adwokatmarczak

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.