Prokura czyli jak przedsiębiorca może ułatwić sobie życie…

W dniu dzisiejszym – krótki wpis o instytucji prawnej mogącej być bardzo przydatną dla każdego przedsiębiorcy. Odnosząca sukces i rozrastająca się w związku z tym działalność gospodarcza to powód do zadowolenia… i równocześnie – źródło rosnącej ilości spraw do załatwienia na głowie przedsiębiorcy. Z pomocą przychodzi tutaj prokura – pełnomocnictwo szczególnego rodzaju, upoważniające do występowania we wszelkich stosunkach prawnych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa… Zapraszam do lektury!

Regulacja.

Zrąb regulacji dotyczącej prokury znajduje się w przepisach Kodeksu Cywilnego (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm., aktualny tekst do znalezienia pod następującym linkiem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160093), konkretnie – przepisach art. 109¹ – 109⁸.

Co to jest prokura?

Prokura to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, udzielany przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Pełnomocnictwo tego rodzaju mocuje do dokonywania wszelkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie związane są z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Czynność dokonana przez prokurenta (czyli pełnomocnika przedsiębiorcy, tego – komu prokura została udzielona) w granicach jego umocowania wywołuje skutki bezpośrednio dla przedsiębiorcy (czyli tak jakby czynności dokonał sam przedsiębiorca…). Zakres czynności, których może dokonać prokurent określony jest ustawowo i nie może być ograniczony w drodze jakiejkolwiek czynności prawnej ze skutkiem wobec osób trzecich (wyjątek stanowi tutaj tzw. prokura oddziałowa – prokura ograniczona do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa). Tak jak zostało już wyżej wskazane – prokurent jest uprawniony do dokonywania wszelkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie związane są z prowadzeniem przedsiębiorstwa – z wyłączeniem jednakże czynności o najpoważniejszym charakterze – zbycia przedsiębiorstwa, czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania, zbycia i obciążenia nieruchomości. Dla dokonania tych czynności nawet prokurent musi uzyskać pełnomocnictwo do poszczególnej czynności.

Prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Prokura może być udzielona tylko jednej osobie, kilku osobom oddzielnie, wreszcie – może być udzielona kilku osobom łącznie – w tym przypadku mamy do czynienia z tzw. prokurą łączną (prokura jest tutaj jedna, kilku prokurentów musi ze sobą współdziałać). Ponieważ prokurent może odbierać oświadczenia kierowane do przedsiębiorcy – w przypadku udzielenia prokury łącznej wystarczające jest złożenie oświadczenia bądź doręczenie pisma tylko jeden z osób, którym prokura została udzielona. Prokura jest ściśle związana z osobą, której została udzielona, nie można jej przenieść, co ma oczywiste znaczenie z punktu widzenia przedsiębiorcy, który powierza bardzo istotne kompetencje prokurentowi i ze względu na to musi mieć do niego pełne zaufanie. Prokurent może natomiast ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności bądź też do czynności określonego rodzaju.

Ze względów historycznych, a także ze względu na odgrywaną rolę w praktyce prowadzenia działalności gospodarczej, prokura bywa nazywana: „pełnomocnictwem handlowym”. Sens istnienia tej instytucji prawnej, w świetle przytoczonych wyżej regulacji, jest oczywisty – przedsiębiorca uzyskuje dodatkową osobę, posiadającą uprawnienia do dokonywania czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Przy znacznej skali prowadzonej działalności gospodarczej taka „pomoc” jest oczywiście nieoceniona.

Kto może ustanowić prokurenta?

Prokurenta ustanowić może wyłącznie przedsiębiorca, który podlega obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Przedsiębiorcą jest każdy podmiot (osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną), który we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową (art. 43¹ k.c.). Przykładowo możemy wskazać, że prokurenta będzie mogła ustanowić:

– osoba fizyczna prowadząca indywidualną działalność gospodarczą;

– spółka prawa handlowego: jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo – akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna;

– przedsiębiorstwo państwowe;

– spółdzielnia;

– towarzystwa ubezpieczeń/reasekuracji wzajemnych/ej.

Warto zwrócić uwagę, iż prokurenta nie będzie mogła ustanowić spółka cywilna – nie jest ona bowiem podmiotem prawa a jedynie umową łączącą podmioty prawa. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej wymagane dla udzielenia prokury jest to, by spółki te prowadziły działalność gospodarczą (czego robić nie muszą, gdyż powołane mogły zostać w celu innym niż prowadzenie działalności gospodarczej).

W jaki sposób ustanowić prokurenta?

Prokura, pod rygorem nieważności winna być udzielona na piśmie.

Prócz tego należy pamiętać, iż udzielenie (a także wygaśnięcie) prokury przedsiębiorca winien zgłosić do właściwego rejestru przedsiębiorców. Jest to czynność obowiązkowa, nie mająca jednak znaczenia dla ważności samej prokury.

Ustanowienie prokury – wzór:

XXX, dnia XXX

Ja, niżej podpisany XXX, PESEL: XXX, zam.: XXX, prowadzący działalność gospodarczą pod firmą: „XXX”, NIP: XXX, niniejszym ustanawiam XXX, PESEL: XXX, zam.: XXX prokurentem samoistnym.

/podpis przedsiębiorcy/

Z orzecznictwa sądowego:

Prokura jest ważna, mimo że nie została wpisana do rejestru sądowego. Wpis do rejestru ma jednak istotne znaczenie z punktu widzenia pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego i to z dwóch powodów. Po pierwsze, łączy się z nim domniemanie ważności udzielenia prokury, wynikające z art. 17 us. 1 u.K.R.S. Po drugie, prokurent uzyskuje możliwość skutecznego wylegitymowania się odpisem lub wyciągiem z rejestru sądowego. Dotyczy to zarówno udziału prokurenta w obrocie gospodarczym, jak i w postępowaniu przed sądem, prokurent powinien bowiem przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy odpis lub wyciąg z rejestru sądowego, który zastępuje wymagane od pełnomocnika – zgodnie z art. 89 § 1 k.p.c. – pełnomocnictwo procesowe.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2005 roku, sygn. akt: II CK 120/05.

Odwołanie i wygaśnięcie prokury.

Prokura wygasa  na skutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, a także ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy. Prokura wygasa również z chwilą śmierci prokurenta. Natomiast śmierć przedsiębiorcy czy też utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury.

Należy pamiętać, iż prokura może być w każdym czasie odwołana przez przedsiębiorcę, akt ten uzależniony jest wyłącznie od jego woli. W praktyce częstym powodem dla odwołania prokury jest utrata zaufania dla prokurenta. Ponieważ, jak zostało już wcześniej wspomniane, prokury nie można przenieść, jedynym sposobem na zmianę osoby prokurenta jest odwołanie prokury dotychczasowej i udzielenie prokury nowej osobie.

Autor: adw. Maciej Marczak

Opracowano na podstawie: P. Nazaruk [w] J. Ciszewski (red.), Kodeks Cywilny. Komentarz., wyd. II, LexisNexis 2014 rok; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2005 roku, sygn. akt: II CK 120/05.

Stan prawny na dzień: 6 listopada 2016 roku.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.