Pozbawienie i przywrócenie władzy rodzicielskiej.
Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do osiągnięcia pełnoletności. Władza rodzicielska to zbiór praw i obowiązków rodziców, w szczególności – wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, a także – wychowania dziecka. Władza rodzicielska powinna być wykonywana z poszanowaniem godności dziecka oraz jego praw, w sposób wymagany dobrem dziecka a także interesem społecznym. Co do zasady władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.
Przepisy ustawy.
We wpisie koncentruję się na przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w szczególności przepisach zawartych w art. 111 § 1 – 2 wspomnianej ustawy. Zainteresowani znajdą kompletny tekst kodeksu po kliknięciu w następujący link: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19640090059
Pozbawienie władzy rodzicielskiej.
Jak wspomniałem na wstępie – władza rodzicielska co do zasady przysługuje obojgu rodzicom. Nie jest to jednak stan, który nie może ulec zmianie. Pomijam w tym miejscu oczywiście śmierć rodzica czy też utratę przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych – interesuje nas natomiast, że Kodeks opiekuńczy i rodzinny przewiduje możliwość pozbawienia jednego bądź oboje rodziców władzy rodzicielskiej przez sąd opiekuńczy. Pozbawienie oznacza całkowitą utratę władzy rodzicielskiej i jako takie stanowi najbardziej drastyczną z możliwych interwencji sądu w sferę władzy rodzicielskiej.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może mieć miejsce w następujących przypadkach:
- gdy władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody,
albo
- gdy rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej
lub
- gdy rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.
Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej także wtedy, gdy mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (umieszczenie małoletniego, ze względu na zagrożenie jego dobra, w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, zakładzie opiekuńczo – leczniczym itd.), w szczególności zaś – gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
Postępowanie w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej może być wszczęte przez sąd z „urzędu”, nawet bez wniosku jakiegokolwiek podmiotu w tym zakresie. Pozbawienie władzy rodzicielskiej orzeka się w odniesieniu do konkretnego dziecka (i konkretnego rodzica, jak wskazywałem już wcześniej), w stosunku do którego wystąpiły, wymienione wcześniej, przesłanki, niedozwolone jest „uogólnianie” sytuacji wszystkich dzieci danego rodzica/rodziców.
Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej.
Ma miejsce w sytuacji, gdy wykonywanie władzy rodzicielskiej ze względu na istniejące okoliczności jest wyłączone, zaś równocześnie nie da się przewidzieć czasu trwania takiego stanu albo względy racjonalności pozwalają jedynie na przyjęcie, iż stan taki będzie się utrzymywał przez długi czas. Przykładem może być tu poważna i długotrwała choroba rodzica.
Nadużycie władzy rodzicielskiej i poważne zaniedbywanie obowiązków względem dziecka.
Tutaj zamiast teoretycznych i ogólnych definicji posłużę się przykładami, które najlepiej zobrazują Państwu te przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej. Przypadkami najbardziej oczywistymi są nadużywanie przez rodziców alkoholu, uprawianie przestępczego procederu czy stosowanie przemocy względem dziecka. Przesłanką pozbawienia władzy rodzicielskiej jest również uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych na rzecz dziecka, celowe izolowanie dziecka (od drugiego rodzica) i jego psychiczne podporządkowywanie sobie, wreszcie – naganne zachowanie rodziców wobec osób trzecich, w szczególności osób bliskich (w tym stosowanie przemocy fizycznej przez jednego rodzica względem drugiego).
Ważne!
Przy ocenie zachowań rodziców, w kontekście pozbawienia władzy rodzicielskiej, uwzględniony powinien być także możliwy wpływ tychże zachowań na proces wychowawczy dziecka.
Przywrócenie władzy rodzicielskiej.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest nieodwracalne. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić. Przywrócenie władzy rodzicielskiej odbywa się mocą orzeczenia sądu, po przeprowadzeniu właściwego postępowania.
Warto wiedzieć!
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w wyroku orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa, wreszcie – w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie wyłącza obowiązku alimentacyjnego rodzica pozbawionego władzy rodzicielskiej względem dziecka (ani, w dalszej perspektywie, dziecka wobec takiego rodzica), nie pozbawia rodzica prawa do kontaktów z dzieckiem, nie wpływa także chociażby na kwestie dziedziczenia…
Pozbawienie władzy rodzicielskiej należy odróżnić od zawieszenia władzy rodzicielskiej oraz od ograniczenia władzy rodzicielskiej, którym to instytucjom poświęcę kolejne wpisy.
Stan prawny na dzień: 28 stycznia 2020 roku.
Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelarie Adwokackie w Łodzi oraz w Zduńskiej Woli.
Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.
