Pokrzywdzony jako oskarżyciel posiłkowy w postępowaniu karnym.

W sytuacji w której postępowanie karne w sprawie toczy się z urzędu (z takim postępowaniem będziemy mieli do czynienia w przypadku przestępstw ściganych z urzędu, przestępstw ściganych na wniosek po zgłoszeniu przez uprawnionego wniosku, wreszcie – przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, gdy ze względu na interes społeczny prokurator wszczął postępowanie lub do wszczętego postępowania wstąpił) dla pokrzywdzonego przestępstwem może powstać pytanie – czy pozostawić losy postępowania karnego wyłącznie w rękach oskarżyciela publicznego czy też zaangażować się w to postępowanie, osobiście dbając o pełną realizację własnego interesu. Druga opcja, przynajmniej w moim odczuciu, zdaje się być jedynie słusznym wyborem. Co powinniśmy zrobić by jako pokrzywdzeni przestępstwem mieć realny wpływ na bieg, na etapie sądowym, postępowania karnego? O tym w niniejszym artykule.

Pokrzywdzony, na gruncie polskiego prawa postępowania karnego, to ten, kogo dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna, także – niemająca osobowości prawnej instytucja państwowa lub samorządowa oraz inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. Przepisy prawa przewidują także szczególne sytuacje, w których określony podmiot uznawany jest za pokrzywdzonego bądź też wykonuje prawa pokrzywdzonego (vide: art. 49 § 3 – 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks postępowania karnego, Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555, aktualny tekst do znalezienia tutaj: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970890555, dalej w tekście jako: k.p.k.), pominę jednak ten wątek gdyż niepotrzebnie komplikowałby on zarys omawianej instytucji.

Pokrzywdzony, bez dokonywania żadnych szczególnych czynności, jest stroną na etapie postępowania przygotowawczego, ze wszystkimi wynikającymi z tego uprawnieniami. „Problem” powstaje jednak w momencie w którym nasza sprawa „trafia” do sądu. Na etapie postępowania jurysdykacyjnego pokrzywdzony traci bowiem przymiot strony, choć należy zaznaczyć, iż zachowuje on pewne uprawnienia (przykładowo: prawo do zgłoszenia wniosku o naprawienie wyrządzonej przestępstwem szkody/krzywdy, vide: art. 49a k.p.k.). Co w takiej sytuacji? Stroną w postępowaniu karnym przed sądem jest oskarżyciel posiłkowy…

Oskarżycielem posiłkowym można zostać w trojaki sposób. Po pierwsze – w sytuacji, w której oskarżyciel publiczny wniósł do sądu akt oskarżenia, pokrzywdzony może do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (który to moment wyznacza zwięzłe przedstawienie przez oskarżyciela zarzutów oskarżenia czyli w praktyce… odczytanie aktu oskarżenia) złożyć oświadczenie, iż będzie działał w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Taki oskarżyciel posiłkowy określany jest mianem ubocznego.

Przykładowe oświadczenie o działaniu w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Łódź, dnia 8 sierpnia 2016 roku

Sąd Rejonowy

Wydział Karny

Jan Kowalski

(dane adresowe)

 

Sygn. akt: K 543/16

 

OŚWIADCZENIE

 

W związku z przesłaniem do tut. Sądu aktu oskarżenia przeciwko Z.G., oskarżonego o przestępstwo z art. 177 § 1 k.k., na podstawie przepisu art. 53 k.p.k. w zw. z przepisem art. 54 § 1 k.p.k., oświadczam, że chcę działać w niniejszej sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

 

(podpis)

Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego nie pozbawia oskarżyciela posiłkowego jego praw.

Druga sytuacja – to sytuacja w której doszło do powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2 k.p.k. (należy pamiętać by pokrzywdzony wykorzystał przysługującą mu możliwość zaskarżenia orzeczeń, którymi odmówiono wszczęcia/umorzono postępowanie przygotowawcze!). Pokrzywdzony może wtedy, w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu, wnieść akt oskarżenia do sądu. Taki oskarżyciel posiłkowy określany jest mianem subsydiarnego. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może, do momentu otwarcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, przyłączyć się do postępowania. Nawiasem należy tylko wspomnieć, iż do sprawy toczącej się na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez subsydiarnego oskarżyciela posiłkowego w każdym czasie może wstąpić prokurator, stając się w ramach danej sprawy oskarżycielem publicznym.

Trzecia sytuacja, w której pokrzywdzonemu przysługiwać będą uprawnienia oskarżyciela posiłkowego, wiąże się z wszczęciem lub wstąpieniem do przez prokuratora, ze względu na interes społeczny, postępowania w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Postępowanie toczy się we wskazanych wyżej przypadkach z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego. Jeżeli pokrzywdzony nie wniósł prywatnego aktu oskarżenia, korzystanie z praw oskarżyciela posiłkowego wymagać będzie właściwego oświadczenia złożonego do sądu przed otwarciem przewodu sądowego na rozprawie głównej, jeżeli prywatny akt oskarżenia został wniesiony przez pokrzywdzonego – stanie się on oskarżycielem posiłkowym z mocy samego prawa.

Sąd może zastosować ograniczenie liczby oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie. Podstawą dla takiego ograniczenia będzie zbyt duża liczba oskarżycieli posiłkowych, zagrażająca możliwości prawidłowego przeprowadzenia postępowania. Sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, gdy bierze w nim już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli. Wskazane wyżej rozstrzygnięcie przyjmuje postać postanowienia na które nie przysługuje zażalenie. Oskarżyciel posiłkowy, który nie został dopuszczony przez sąd do udziału w postępowaniu ze względu na przekroczenie liczby oskarżycieli, może przedstawić sądowi na piśmie swoje stanowisko w sprawie w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia.

W przypadku odstąpienia przez oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia w danej sprawie, oskarżyciel ten nie może w późniejszym czasie ponownie przyłączyć się do postępowania. Zaś w przypadku śmierci oskarżyciela posiłkowego w toku postępowania – osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania. Sama śmierć oskarżyciela nie tamuje toku postępowania. Jednak w przypadku, gdy mamy do czynienia z oskarżycielem posiłkowym nie występującym obok oskarżyciela publicznego tj. oskarżycielem posiłkowym samodzielnie popierającym oskarżenie – postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe lub osoby pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpić w jego prawa. Jeżeli żadna z osób uprawnionych nie wstąpi w prawa zmarłego w ciągu 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela postępowanie umarza się.

Oskarżyciel posiłkowy jest stroną sądowego postępowania karnego. W związku z tym przysługuje mu szereg uprawnień procesowych, wśród których warto podkreślić następujące:

– możliwość przeglądania akt sprawy, uzyskania z nich odpisów, ksero- i fotokopii,

– możliwość składania wniosków dowodowych,

– możliwość uczestnictwa w czynnościach procesowych, w tym w szczególności – w rozprawach sadowych,

– możliwość zabrania głosu w ramach tzw. głosów końcowych stron,

– możliwość zaskarżania rozstrzygnięć sądowych, także takich, w których sąd rozstrzyga sprawę co do istoty (a ze względu na często zadawane przez klientów pytania, pozwolę sobie dodać – tak, również w zakresie kary!).

Należy pamiętać, iż oskarżyciel posiłkowy może działać zupełnie niezależnie od prokuratora (w szczególności oskarżyciel nie jest związany stanowiskiem prokuratora w sprawie) choć ze względów praktycznych w wielu sprawach wskazane jest przeprowadzanie konsultacji między oskarżycielem a prokuratorem. Oskarżyciel posiłkowy może korzystać w ramach postępowania z pomocy pełnomocnika (nawiasem należy wskazać, iż pełnomocnika ustanowić może strona nie będąca oskarżonym/podejrzanym, w tym w szczególności pokrzywdzony na etapie postępowania przygotowawczego).

Czy warto?

Przy czysto teoretycznym podejściu można mieć wątpliwości co do potrzeby samodzielnego angażowania się przez pokrzywdzonego w sądową sprawę karną w charakterze oskarżyciela posiłkowego, zwłaszcza w sytuacji, gdy akt oskarżenia wniesiony został i jest popierany przez oskarżyciela publicznego. Możemy bowiem oczekiwać, iż profesjonalnie przecież przygotowany, oskarżyciel publiczny zadba i o nasz interes w ramach postępowania. W praktyce – w mojej ocenie zdecydowanie warto. Uzyskujemy bowiem w ten sposób realny wpływ na sprawę, możemy w pełni zabezpieczyć swój własny interes. Co więcej – w przypadku wielu przestępstw to pokrzywdzony ma najpełniejsza wiedzę co do ich przebiegu, a więc to on może najbardziej precyzyjnie poprowadzić postępowanie karne na etapie sądowym…

Stan prawny na dzień 24 sierpnia 2016 roku.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.