Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
Kończąc ostatni wpis wspomniałem, że powództwo o zaprzeczenie ojcostwa należy odróżniać od powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa. Logika nakazuje by kolejny artykuł poświęcić właśnie instytucji ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa, a w szczególności – wyjaśnieniu w jakich sytuacjach to właśnie powództwo znajdzie zastosowanie. Zachęcam gorąco do zapoznania się z poniższym wpisem!
Regulacja.
Oczywiście, tak jak w ostatnim wpisie, pozostaję na gruncie regulacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (aktualny tekst Kodeksu do znalezienia tutaj: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19640090059). W szczególności warto zwrócić uwagę na przepisy art. 62 – 86 tegoż Kodeksu.
Gdy nie działają domniemania…
Myślę, że od tego trzeba właśnie zacząć. W poprzednim artykule wspomniałem o domniemaniach, zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, dotyczących, z grubsza ujmując, „ojcostwa męża matki”. Oczywistym jest dla każdego, że domniemania te nie znajdą „zastosowania” w każdym przypadku (chociażby wtedy, gdy po prostu nie ma i nigdy nie było męża matki…). Możliwe jest również, że domniemania zostaną obalone za pomocą powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. W takiej sytuacji ustalenie ojcostwa może nastąpić w dwojakiej drodze – poprzez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu.
Uznanie ojcostwa.
Uznanie ojcostwa następuje przez złożenie oświadczeń przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, sądem opiekuńczym, ewentualnie – polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, zaś w wyjątkowych sytuacjach – oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy.
Oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może złożyć osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeżeli osoba taka nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, może złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko i wyłącznie przed sądem opiekuńczym.
Można uznać ojcostwo dziecka poczętego ale jeszcze nienarodzonego, nie można natomiast – uznać ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Szczególna regulacja dotyczy uznania ojcostwa dziecka, które zmarło ale nie osiągnęło pełnoletności.
Ważne!
Uznanie ojcostwa nie jest dopuszczalne jeżeli trwa sprawa o ustalenie ojcostwa!
Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
Uznanie dziecka może zostać podważone. Może się to zdarzyć jedynie wtedy, gdy między mężczyzną, który uznał ojcostwo, a dzieckiem nie istnieje pokrewieństwo biologiczne.
Celem podważenia dokonanego uznania należy wystąpić właśnie z powództwem o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
Warto pamiętać o kilku szczegółach!
Przede wszystkim – ograniczenia czasowe. Mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się dziecka już poczętego bieg tego terminu nie może rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka. Korzystne wyjątki w zakresie ww. terminu przewidziane są dla mężczyzny ubezwłasnowolnionego całkowicie oraz chorego psychicznie, wobec którego istnieją podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia (zob. przepisy art. 64 i 65 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
Ważne!
Przepisy o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa stosuje się odpowiednio do matki dziecka, która potwierdziła ojcostwo.
Ani matka dziecka, ani mężczyzna, który uznał ojcostwo nie mogą wytoczyć powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Jednakże – jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło już po śmierci dziecka, ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa jest jednak możliwe, przy czym powództwo powinno być wytoczone nie później niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność, a w sprawie po stronie pozwanej wystąpi ustanowiony przez sąd opiekuńczy na miejsce dziecka – kurator.
Również samo dziecko może żądać ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa. Z żądaniem takim dziecko może wystąpić po dojściu do pełnoletności, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od jej osiągnięcia. Również i do tego terminu znajdują zastosowanie wyjątki dot. ubezwłasnowolnienia całkowitego oraz choroby psychicznej, w kontekście istnienia podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Ważne!
Istnieją również inne niż czasowe ograniczenia możliwości ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa. Warto zwrócić uwagę na przepis art. 811 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który to przepis stanowi o poważnym wyłączeniu możliwości ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa w przypadku procedury medycznie wspomaganej prokreacji!
Równocześnie należy wspomnieć, iż powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa może wytoczyć mężczyzna, który uznał ojcostwo, wiedząc, że nie jest biologicznym ojcem dziecka. Wiedza mężczyzny, w momencie uznania ojcostwa, iż nie jest biologicznym ojcem dziecka, nie stanowi przeszkody a więc – nie wyłącza możliwości wystąpienia przez mężczyznę z powództwem o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa! Potwierdzenie takiej tezy znajdziemy chociażby w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2012 roku, sygn. akt: IV CSK 459/11.
Kto kogo?
Czyli o tym kogo należy pozwać w przypadku sprawy o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
Mężczyzna, który uznał ojcostwo, wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko dziecku. Matka wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko dziecku i mężczyźnie, który uznał ojcostwo, a jeżeli mężczyzna ten nie żyje – przeciwko dziecku. Dziecko zaś wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko mężczyźnie, który uznał ojcostwo i przeciwko matce, a gdy matka nie żyje – tylko przeciwko temu mężczyźnie. Jeżeli mężczyzna ten nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Warto powtórzyć, iż w przypadku ustalania bezskuteczności uznania ojcostwa już po śmierci dziecka – w ww. wskazanych przypadkach miejsce dziecka zajmie, ustanowiony przez sąd opiekuńczy, kurator.
I na zakończenie…
Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa może wytoczyć także prokurator (Rzecznik Praw Obywatelskich). Musi za tym przemawiać dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Wytoczenie powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przez prokuratora nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka (ale inne ograniczenia czasowe przewidziane dla mężczyzny, który uznał ojcostwo, matki oraz dziecka – nie mają zastosowania…)! Jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, prokurator może jednakże wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania.
Opłata od pozwu wynosi 200 złotych, sprawy tego rodzaju rozpoznawane są przez sądy rejonowe.
PS Warto zwrócić uwagę na wyłączenie wynikające z przepisu art. 1241 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego choć jest to raczej rzadko zdarzający się przypadek…
Stan prawny na dzień: 17 października 2017 roku.
Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi oraz Zduńskiej Woli.
Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.
