Tymczasowe aresztowanie. Czas trwania, przedłużanie tymczasowego aresztowania. Obowiązek zwolnienia tymczasowo aresztowanego.

Tymczasowe aresztowanie zawsze rodzi kontrowersje. Wtedy kiedy jest stosowane, gdy sąd decyduje o jego przedłużeniu, także wtedy, gdy nie znajduje się podstaw do użycia tak daleko idącego środka. Kwestią kluczową i źródłem wszelkich emocji jest tutaj, moim zdaniem, dolegliwość tymczasowego aresztowania. Dolegliwości tej jest również świadomy ustawodawca – dlatego w ramach regulacji tej instytucji wprowadza się limity dla czasu jej stosowania. Wskazuje się również sytuacje, w których tymczasowo  aresztowany winien być niezwłocznie zwolniony…

W niniejszym artykule skupię się na przepisach art. 263 – 265 Kodeksu postępowania karnego (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku, Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555, aktualny tekst można znaleźć tutaj: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19970890555).

Jak długo?

Okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania. Sąd, stosując tymczasowe aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym, winien oznaczyć jego termin na czas nie dłuższy niż 3 miesiące. Jednakże jeżeli szczególne okoliczności sprawy spowodowały, iż postępowania przygotowawczego nie można było zakończyć w wyżej wskazanym terminie, sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, na wniosek prokuratora i tylko, gdy zachodzi taka potrzeba, może wydłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.

Z orzecznictwa sądowego:

Stopień skomplikowania prowadzonego postępowania przygotowawczego, jego złożoność pod względem podmiotowym i przedmiotowym, wyrażająca się w szczególności we wielowątkowości, skutkująca obszernością zebranego oraz stale pozyskiwanego i analizowanego materiału dowodowego, niewątpliwie zaliczają się do kategorii „szczególnych okoliczności” (…). Zachodząca po stronie podejrzanych obawa matactwa, jak również obawa podejmowania innych działań służących destabilizowaniu procesu, cechuje się tego rodzaju natężeniem, że dla zapewnienia wyeliminowania tego rodzaju zachowań wystarczające będzie poprzestanie na zastosowaniu wobec każdego z podejrzanych środka zapobiegawczego w postaci poręczenia majątkowego w wysokości dającej gwarancję powstrzymania się przez każdego z nich od podejmowania wszelkich bezprawnych działań.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 stycznia 2015 roku, sygn. akt: II AKz 811/14.

Do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji okres tymczasowego aresztowania nie może przekroczyć 2 lat. W przypadku zbiegu tymczasowego aresztowania z wykonywaną karą pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie do wyżej przywołanych okresów tymczasowego aresztowania zalicza się okres odbywania przez tymczasowo aresztowanego kary pozbawienia wolności.

Stosowanie tymczasowego aresztowania może zostać przedłużone ponad wskazane wyżej – dwunastomiesięczny i dwuletni – okresy. Dokonać tego może jedynie sąd apelacyjny, w okręgu którego prowadzone jest postępowanie i tylko na wniosek:

– właściwego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo – jeżeli sprawa jest na etapie postępowania przygotowawczego

albo

– sądu przed którym sprawa się toczy – oczywiście, jeżeli sprawa jest na etapie postępowania sądowego.

Konieczność przedłużenia musi wynikać z dość precyzyjnie określonych w k.p.k. okoliczności. Należą do nich: zawieszenie postępowania karnego, czynności zmierzające do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywanie czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, celowe przewlekanie postępowania przez oskarżonego.

Z orzecznictwa sądowego:

„Szczególna zawiłość sprawy” może być uwarunkowana wyjątkowymi trudnościami w zakresie techniczno – kryminalistycznej rekonstrukcji konkretnego zdarzenia stanowiącego przedmiot postępowania, w związku z wielością i treściową różnorodnością gromadzonego materiału dowodowego. Pojęcie to odnosi się jednak do takiego głównie układu procesowego, w którym ponadstandardowy stopień skomplikowania procesu poznawczego determinowany jest dużą liczbą złożonych czynności dowodowych wymagających realizacji poprzez czasochłonne działania wykrywcze i badawcze, a nadto poprzez konieczność równoczesnego gromadzenia materiału dowodowego wobec kilkunastu, czy kilkudziesięciu osób podejrzanych, i dokonywania ustaleń obejmujących dziesiątki lub więcej popełnionych przez te osoby czynów zabronionych.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 czerwca 2010 roku, sygn. akt: II AKz 304/10.

Przedłużenie takie nie może mieć jednak miejsca w sytuacji, gdy:

– sprawa jest na etapie postępowania przygotowawczego i kara realnie zagrażająca oskarżonemu za zarzucane mu przestępstwo nie przekroczy 3 lat pozbawienia wolności;

– sprawa jest na etapie postępowania sądowego i kara realnie zagrażająca oskarżonemu za zarzucane mu przestępstwo nie przekroczy 5 lat pozbawienia wolności.

Jeżeli jednak konieczność przedłużenia okresu tymczasowego aresztowania wynika z celowego przewlekania postępowania przez oskarżonego wskazane wyżej ograniczenia nie mają zastosowania.

Należy pamiętać, iż każde postanowienie o przedłużeniu tymczasowego aresztowania podlega zaskarżeniu zażaleniem na zasadach ogólnych. Postanowienie sądu apelacyjnego o przedłużeniu tymczasowego aresztowania ponad dwunastomiesięczny/dwuletni okres podlega zaskarżeniu zażaleniem rozpoznawanym przez sąd apelacyjny w składzie 3 sędziów. Wniosek o przedłużenie tymczasowego aresztowania winien zostać złożony nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka.

Natomiast, gdy zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, każdorazowe przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania może następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy.

Kiedy należy niezwłocznie zwolnić tymczasowo aresztowanego?

Kodeks postępowania karnego nakazuje zwolnić tymczasowo aresztowanego w przypadku zaistnienia jednej z następujących sytuacji:

– uniewinnienia oskarżonego,

– umorzenia bądź warunkowego umorzenia postępowania karnego,

– warunkowego zawieszenia wykonania kary,

– wymierzenia oskarżonemu kary pozbawienia wolności odpowiadającej co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania,

– skazania oskarżonego na karę łagodniejszą niż pozbawienie wolności albo w razie odstąpienia przez sąd od wymierzenia oskarżonemu kary.

Zwolnienie następuje niezwłocznie, o ile oczywiście oskarżony nie jest pozbawiony wolności w innej sprawie. Wskazane „uniewinnienie” nie musi być uniewinnieniem prawomocnym, co oznacza, iż niezwłoczne zwolnienie winno wystąpić już w przypadku wydania wyroku uniewinniającego przez sąd pierwszej instancji. Uniewinnienie wyłącza cel i podstawę faktyczną dla stosowania tymczasowego aresztowania (zresztą, nawiasem mówiąc, czyni to w stosunku do wszystkich środków zapobiegawczych).

Natomiast w sytuacji, w której sąd skazał oskarżonego na karę pozbawienia wolności przekraczającą okres tymczasowego aresztowania albo w razie umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i orzeczenia środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu go w zakładzie zamkniętym, sąd wysłuchuje obecne strony a następnie orzeka co do dalszego stosowania tymczasowego aresztowania. Uchylenie się przez sąd od wysłuchania stron stanowi rażącą obrazę prawa postępowania karnego i może skutkować, w przypadku wniesienia zażalenia, uchyleniem bądź zmianą zaskarżonego postanowienia dot. stosowania tymczasowego aresztowania.

W sytuacji, w której prawomocnie orzeczono środek zabezpieczający polegający na umieszczeniu sprawcy w zakładzie zamkniętym (a więc równocześnie umorzono postępowanie karne z powodu niepoczytalności sprawcy) tymczasowe aresztowanie można zastosować do czasu rozpoczęcia wykonywania tego środka, jednak nie dłużej niż na okres 3 miesięcy. Istnieje możliwość jednorazowego przedłużenia wyżej wskazanego okresu na kolejny miesiąc w szczególnie uzasadnionym wypadku. Tymczasowe aresztowanie w wypadku orzeczenia środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu sprawcy w zakładzie zamkniętym wykonuje się w szczególnych warunkach – umożliwiających stosowanie odpowiedniego postępowania leczniczego, terapeutycznego, rehabilitacyjnego oraz resocjalizacyjnego.

Przygotowano na podstawie:

– D. Świecki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I., wyd. II, Wolters Kluwer 2015;

– Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 czerwca 2010 roku, sygn. akt: II AKz 304/10;

– Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 stycznia 2015 roku, sygn. akt: II AKz 811/14.

Stan prawny na dzień 1 sierpnia 2016 roku.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.