Przedawnienie roszczeń.

W dzisiejszym wpisie chciałbym w ogólny sposób zarysować Państwu instytucję przedawnienia roszczeń. Z góry zaznaczam, że przedawnienie roszczeń to jedna z trudniejszych kwestii w polskim prawie cywilnym. Zachęcam do zapoznania się z tekstem!

Regulacja.

W dzisiejszym wpisie skupię się na przepisach art. 117 – 125 Kodeksu Cywilnego (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku, aktualny tekst do znalezienia po kliknięciu w następujący link: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160093).

Na czym polega przedawnienie?

To jest chyba właśnie kwestia, która powinna stanowić punkt wyjścia. Nie ma sensu wprowadzać Państwa w szczegóły regulacji, jeśli nie wskaże się wpierw do czego w ogóle dana instytucja prawna może się przydać.

Ujmując sprawę najprościej jak się da – po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Tak więc, wbrew powszechnemu wyobrażeniu, przedawnione roszczenie wcale nie wygasa, odpada jedynie możliwość jego przymusowej realizacji! Nawiasem warto wspomnieć, że zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Celem istnienia instytucji przedawnienia jest eliminowanie stanu niepewności u dłużnika w związku z niekorzystaniem przez wierzyciela przez długi czas z przysługującego mu roszczenia. Przedawnienie pełni więc funkcję, którą możemy określić jako „porządkową”.

Jakie roszczenia ulegają przedawnieniu?

To druga istotna kwestia. Nie wszystkie roszczenia podlegają przedawnieniu! Przedawnieniu podlegają jedynie cywilnoprawne roszczenia majątkowe i to, od razu należy dodać, również nie wszystkie! Roszczenia majątkowe to takie, które nakierowane są na urzeczywistnienie interesu ekonomicznego podmiotu uprawnionego. Przykładem roszczenia, które nie ulega przedawnieniu pomimo jego ewidentnie majątkowego charakteru, jest tzw. roszczenie windykacyjne dotyczące nieruchomości.

Roszczenia, które nie mają charakteru majątkowego, nie ulegają przedawnieniu. Przedawnieniu nie podlegają więc przykładowo – roszczenia niemajątkowe wynikające z naruszenia dóbr osobistych czy też roszczenia dotyczące stosunków prawnorodzinnych.

Termin przedawnienia.

Powoli przechodzimy do istoty sprawy. Ile wynoszą terminy przedawnienia roszczeń? Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe (czyli prościej – o świadczenia powtarzające się – przykładowo: czynsz z umowy najmu czy renta) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.

To zasada ogólna. Przepisy szczególne wprowadzają wiele odrębności! I tak – odmienne terminy przedawnienia przewidziane są chociażby dla roszczeń wynikających z umowy najmu czy też – umowy o dzieło.

Odmiennie terminy przedawnienia znajdziemy również w zakresie regulacji dotyczącej roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, a także – roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd. Roszczenia takie przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

Ważne!

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną!

Kiedy rozpoczyna się bieg przedawnienia? Od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Co to znaczy? Roszczenie jest wymagalne jeśli wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika spełnienia roszczenia. Bardziej obrazowo? Dłużnik w ramach umowy zobowiązał się do zapłaty wierzycielowi określonej kwoty pieniędzy w oznaczonym dniu. Roszczenie wierzyciela o zapłatę stanie się wymagalne właśnie w tym oznaczonym dniu.

To powyżej to znowu zasada ogólna. Są od niej wyjątki. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Natomiast bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

A czy są jakieś szczególne reguły/wyjątki dotyczące zakończenia biegu przedawnienia? Oczywiście!

Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

Wskazane reguły znajdują również zastosowanie do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieją podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Na termin zakończenia biegu przedawnienia wpływ mogą mieć również instytucje zawieszenia oraz przerwania biegu przedawnienia. Są to instytucje o ogromnym znaczeniu praktycznym. Szczegółowy ich opis będzie stanowił przedmiot odrębnego wpisu.

Znaczenie praktyczne.

O instytucji przedawnienia należy zawsze pamiętać. Należy o niej pamiętać idąc do sądu z roszczeniem (dochodzenie przed sądem roszczenia przedawnionego to istotne ryzyko), należy pamiętać broniąc się przed roszczeniami kierowanymi w stosunku do nas. Należy bezwzględnie pamiętać, że przedawnienie nie jest stosowane przez sąd z urzędu (czyli automatycznie – choć pojawiają się głosy, mówiące o konieczności zmiany tego stanu rzeczy…)! Przedawnienie musi być podniesione w formie zarzutu przez podmiot, który chce skorzystać z dobrodziejstwa tej instytucji prawnej.

W szczególności warto zwrócić uwagę, iż w Polsce działają całe firmy, które zajmują się skupowaniem za „grosze” przedawnionych długów, licząc jedynie na to, że dłużnik w toku procesu przed sądem nie podniesie zarzutu przedawnienia. By wygrać z taką firmą, jak widać, wystarczy zupełnie niewiele…

I na sam koniec – zarzut przedawnienia nie ma charakteru bezwzględnego i można się przed nim bronić. W grę może wchodzić chociażby podniesienie sprzeczności skorzystania z zarzutu przedawnienia z zasadami współżycia społecznego (patrz – przepis art. 5 Kodeksu Cywilnego).

Stan prawny na dzień: 29 sierpnia 2017 roku.

Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi i Zduńskiej Woli.

Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.