Dziedziczenie ustawowe po małżonku.
We wpisie postaram się udzielić odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące dziedziczenia ustawowego po małżonku. W jakiej kolejności powoływany do spadku jest małżonek zmarłego i w jakiej części dziedziczy? W jaki sposób na dziedziczenie ustawowe po małżonku wpływa małżeński ustrój majątkowy? Czy spadkobiercą z mocy ustawy jest także małżonek rozwiedziony albo pozostający w faktycznej separacji?
Kolejność i udział.
Małżonek spadkodawcy powoływany jest do spadku:
– w pierwszej kolejności – wraz z dziećmi spadkodawcy (ewentualnie – innymi jego zstępnymi);
– w drugiej kolejności, w przypadku braku zstępnych spadkodawcy – wraz z rodzicami spadkodawcy (ewentualnie – rodzeństwem, zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy).
Małżonek i dzieci spadkodawcy dziedziczą w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku (albo przepis ustawy przewiduje, że jest uważane za takie), to okoliczność ta nie ma znaczenia dla wielkości udziału małżonka, o ile w miejsce zmarłego dziecka do spadku dochodzą zstępni tegoż dziecka.
Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. Natomiast w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Powołanie małżonka do spadku z mocy ustawy.
Warunkiem powołania małżonka do spadku z ustawy jest pozostawanie przez niego w formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą w chwili otwarcia spadku tj. w chwili śmierci spadkodawcy.
Małżonek nie będzie więc spadkobiercą ustawowym w przypadku prawomocnego orzeczenia rozwodu.
Siłą rzeczy – ten sam stan zaistnieje w przypadku unieważnienia małżeństwa czy też – ustalenia jego nieistnienia. Unieważnienie małżeństwa, w pewnych sytuacjach, możliwe jest także i po śmierci spadkodawcy. Natomiast z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny, również po śmierci spadkodawcy.
Wyłączony od dziedziczenia z ustawy jest również małżonek pozostający ze spadkodawcą, w chwili otwarcia spadku, w prawomocnie orzeczonej separacji.
Ważne!
Sama separacja faktyczna czyli rzeczywiste zaprzestanie wspólnego pożycia przez małżonków, nie ma znaczenia dla dziedziczenia ustawowego przez małżonka!
Nawet jeżeli rozwód/separacja nie zostały prawomocnie orzeczone – istnieje możliwość wyłączenia małżonka od dziedziczenia – o ile spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy tegoż małżonka (postępowanie o rozwód albo separację umarza się w razie śmierci jednego z małżonków przed jego prawomocnym zakończeniem), a żądanie to było uzasadnione. Takie wyłączenie dokonywane jest mocą orzeczenia sądu (oddzielna sprawa sądowa!). Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, zaś termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Dziedziczenie ustawowe po małżonku a małżeński ustrój majątkowy.
O małżeńskich ustrojach majątkowych możecie Państwo przeczytać w poniższym wpisie:
http://instytucje.blogspot.com/2017/12/mazenskie-ustroje-majatkowe.html.
Z punktu widzenia tematyki niniejszego artykułu, istotne jest natomiast to, że samo powołanie do spadku z ustawy, jak też – wielkość udziału przypadającego dziedziczącemu z mocy ustawy małżonkowi, nie są w żaden sposób zależne od istniejącego między spadkodawcą a jego małżonkiem majątkowego ustroju małżeńskiego.
Zapis naddziałowy.
Warto zwrócić również uwagę na szczególne przepisy regulujące sytuację dziedziczącego małżonka, dotyczące tzw. zapisu naddziałowego.
Zgodnie z ich treścią – małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam.
Wskazane wyżej prawo małżonka nie przysługuje mu jednakże, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.
Na zakończenie.
Proszę pamiętać, że wpis charakteryzuje sytuację dziedziczącego z ustawy małżonka w sposób bardzo ogólny. Pominięte zostały instytucje prawne mogące mieć wpływ na dziedziczenie, a niezwiązane wyłącznie z osobą małżonka, jak chociażby – niegodność dziedziczenia.
Stan prawny na dzień: 23 kwietnia 2019 roku.
Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelarie Adwokackie w Łodzi oraz w Zduńskiej Woli.
Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.
