Dziedziczenie ustawowe. Kolejność dziedziczenia z ustawy.
Powołanie do spadku może wynikać z ustawy (dziedziczenie ustawowe) albo z testamentu (dziedziczenie testamentowe). W przypadku dziedziczenia ustawowego – dziedziczyć można cały spadek lub tylko jego część. W niniejszym wpisie przedstawię kolejność powoływania osób do dziedziczenia z ustawy. Zapraszam do lektury!
Regulacja.
Przedmiotem niniejszego wpisu będą przepisy Kodeksu Cywilnego (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku, aktualny tekst znajdziecie Państwo tutaj: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160093). W szczególności skupię się na przepisach art. 926 Kodeksu Cywilnego oraz przepisach art. 931 – 940 Kodeksu Cywilnego.
Dziedziczenie ustawowe.
Dziedziczenie ustawowe to takie dziedziczenie, w którym powołanie do spadku wynika z mocy przepisów prawa. Jak wspomniałem już we wstępie – w przypadku dziedziczenia ustawowego można być powołanym do całego lub tylko części spadku. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy (nie sporządził testamentu) albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą (choć tutaj warto zwrócić uwagę na wyjątki – instytucje przyrostu czy też podstawienia). Możliwa jest sytuacja, w której jeden spadkobierca jest powołany do spadku równocześnie z testamentu oraz ustawy.
Kolejność powołania do spadku w przypadku dziedziczenia ustawowego.
A teraz czas na istotę niniejszego wpisu – kolejność dziedziczenia ustawowego. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom (i analogicznie co do dalszych zstępnych – jeżeli otwarcia spadku nie dożyło dziecko i wnuk spadkodawcy udział spadkowy przypadnie dzieciom wnuka spadkodawcy…). Jeżeli spadkodawca nie miał zstępnych do spadku powołani są małżonek spadkodawcy oraz jego rodzicie. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy – cały spadek przypada rodzicom spadkodawcy. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Natomiast jeżeli brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych powołani do spadku są małżonek oraz drugie z rodziców. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy. W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym, zaś w sytuacji braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Obrazowo…
W pierwszej kolejności -> dzieci i małżonek spadkodawcy;
przy czym:
Za dziecko, które nie dożyło otwarcia spadku -> zstępni tego dziecka;
x
Brak zstępnych spadkodawcy -> małżonek i rodzice spadkodawcy;
Brak zstępnych spadkodawcy i małżonka -> rodzice spadkodawcy;
przy czym:
Za jedno z rodziców spadkodawcy, jeżeli nie dożyło otwarcia spadku -> rodzeństwo spadkodawcy;
Za rodzeństwo, które nie dożyło otwarcia spadku -> zstępni rodzeństwa spadkodawcy;
Brak jednego z rodziców, rodzeństwa oraz jego zstępnych -> drugie z rodziców oraz małżonek spadkodawcy;
Brak rodziców, rodzeństwa oraz zstępnych rodzeństwa -> małżonek spadkodawcy;
x
Brak zstępnych spadkodawcy, małżonka, rodziców, rodzeństwa oraz zstępnych rodzeństwa -> dziadkowie spadkodawcy;
przy czym:
Za dziadka/babcię, który nie dożył otwarcia spadku -> zstępni dziadka/babci spadkodawcy;
Brak zstępnych dziadka/babci, który nie dożył otwarcia spadku -> pozostali dziadkowie spadkodawcy;
x
Brak małżonka oraz krewnych spadkodawcy -> dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku;
x
Jeżeli żadne z powyższych -> gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy albo Skarb Państwa.
Jak widać – kolejność dziedziczenia jest kwestią złożoną. Łatwo o pomyłki w tym zakresie dlatego kwestię należy zawsze analizować ze szczególną ostrożnością.
Co jeszcze warto wiedzieć?
Warto wiedzieć, że przepisów o dziedziczeniu ustawowym nie stosuje się do małżonka, z którym spadkodawca pozostawał w separacji. Małżonek jest również wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Takie wyłączenie następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, a termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
W tekście, dla jasności obrazu, pominięta została kwestia wysokości udziałów, które przypadają poszczególnym spadkobiercom ustawowym. Kwestię tą wyjaśnię w jednym z kolejnych wpisów.
Stan prawny na dzień: 5 maja 2017 roku.
Autor: adwokat Maciej Marczak, Kancelaria Adwokacka w Łodzi i Zduńskiej Woli.
Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.
