Alimenty między małżonkami.
Bardzo często i bardzo dużo rozmawiam z ludźmi. Z klientami i nie tylko z nimi. W wielu przypadkach rozmowy te dotyczą także, o dziwo, prawa. Wpis niniejszy zainspirowały właśnie takie rozmowy, a precyzyjniej nawet – płynąca z nich refleksja. O ile bowiem w zasadzie wszyscy moi rozmówcy świadomi byli możliwości dochodzenia alimentów na dzieci… o tyle możliwość uzyskania alimentów od małżonka na rzecz drugiego małżonka i to w trakcie trwania małżeństwa – była dla części pewną niespodzianką. Alimenty między małżonkami. W czasie trwania małżeństwa, a także w przypadku rozwodu i separacji. O tym niniejszy wpis.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku, Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59, aktualny tekst dostępny pod następującym linkiem: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640090059) przewiduje możliwość uzyskania alimentów przez małżonka od drugiego małżonka, zarówno w czasie trwania związku małżeńskiego jak i – w sytuacji rozwodu oraz separacji.
W czasie trwania małżeństwa…
Regulacja dotycząca alimentów między małżonkami w czasie trwania małżeństwa może wydać się nieco „zakamuflowana”. Przede wszystkim dlatego, że przepisy art. 27 i art. 28 § 1 i 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie zawierają słowa „alimenty”. Niemniej, to właśnie one stanowią podstawę do dochodzenia alimentów między małżonkami w czasie trwania małżeństwa. Przepis art. 27 stanowi również podstawę dla zabezpieczenia alimentów między małżonkami na czas trwania postępowania rozwodowego.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi, iż małżonkowie (oboje oczywiście…) zobowiązani są, według swoich sił – w tym swoich możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli, przy czym realizacja tego obowiązku może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Rodzina, w najbardziej podstawowym układzie, to nikt inny jak sami małżonkowie. Na potrzeby rodziny składają się – potrzeby wspólne dla wszystkich jej członków (przykładowo: opłaty za media, czynsz najmu lokalu mieszkalnego etc.) oraz indywidualne potrzeby poszczególnych członków rodziny (jako przykład takich potrzeb wskazać można – koszty leczenia, kształcenia, rozrywki czy te po prostu zakupu żywności i odzieży…). Zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczany będzie z jednej strony – uwarunkowanym poziomem życia rodziny (choć w szczególności należy tutaj zwrócić uwagę na zobowiązanego do zapłaty alimentów…) zakresem usprawiedliwionych potrzeb jej członków (a więc w grę nie wchodzą absolutnie wszystkie potrzeby!), z drugiej strony – możliwościami majątkowymi i zarobkowymi obojga małżonków.
Z orzecznictwa sądowego:
I. Małżonek może dochodzić zaspokajania potrzeb na zasadzie art. 27 k.r.o. zarówno wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie dzieci takich nie ma.
II. Rozstrzygnięcie o zaspokajaniu potrzeb rodziny następuje przez nakazanie wypłacania wynagrodzenia za pracę, które obejmuje zarówno płacę zasadniczą, jak i wszelkie dodatki, dopłaty i ekwiwalenty pieniężne, oraz rent, emerytur, a także wszelkich stałych i powtarzających się świadczeń albo innych należności.
III. […]
IV. Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu – odpowiedni do jego wieku i uzdolnień – prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody. Dzieci mają prawo do równej z rodzicami stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie, czy też oddzielnie.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 roku, sygn. akt: III CZP 91/86.
Obowiązek alimentacyjny między małżonkami w czasie trwania małżeństwa jest więc elementem szerszego obowiązku – przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. Obowiązek alimentacyjny między małżonkami istnieje nadal mimo faktycznego zerwania pożycia małżeńskiego, choć w tym przypadku znaczenia może nabrać chociażby kwestia – który z małżonków winny jest zaistnienia sytuacji faktycznej separacji małżonków.
Z orzecznictwa sądowego:
Zakres przyczyniania się do zaspakajania potrzeb rodziny wyznaczają możliwości zarobkowe każdego z małżonków, a nie faktycznie uzyskiwane dochody. W konsekwencji nie powstaje obowiązek jednego z małżonków zaspakajania potrzeb rodziny w miejsce drugiego z nich, który w sposób nieuzasadniony nie wykorzystuje własnych możliwości zarobkowych. Także zupełne zerwanie pożycia małżeńskiego i założenie przez jednego z małżonków faktycznej nowej rodziny – jakkolwiek nie uchyla obowiązku przewidzianego w art. 27 k.r.o. – może wpłynąć na ukształtowanie tego obowiązku i jego zakres.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1999 roku, sygn. akt: III CKN 446/98.
Przepisy zawarte w art. 28 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidują, iż w sytuacji, gdy jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu (stan na chwilę orzekania) nie spełnia obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne przypadające temu małżonkowi należności były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka. Nakaz ten zachowuje moc nawet w sytuacji ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić. Przytoczona regulacja służy uproszczeniu możliwości wymuszenia wykonania obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny, w tym zaspokajania potrzeb drugiego małżonka. Uproszczenie czy też przyśpieszenie realizacji obowiązku, przynajmniej w teorii, wynikać ma z braku konieczności prowadzenia postępowania zabezpieczającego czy też egzekucyjnego.
W wymiarze proceduralnym, obowiązek alimentacyjny miedzy małżonkami może być dochodzony w jeden z dwóch następujących sposobów:
– pozew o przyczynienie się do zaspokojenia potrzeb życiowych rodziny,
– wniosek o nakazanie wypłacania wynagrodzenia za pracę albo innych należności przypadających małżonkowi, w całości lub w części, do rąk drugiego małżonka.
Wnoszący pozew lub wniosek nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Sądem właściwym jest sąd rejonowy.
I w przypadku rozwodu bądź separacji…
O tym, że rozstrzygnięcie o alimentach między małżonkami może stanowić „element składowy” wyroku rozwodowego pisałem już w jednym z moich wcześniejszych artykułów (http://adwokatmarczak.pl/artykuly/o-czym-rozstrzyga-sad-w-wyroku-rozwodowym/). Zgodnie z treścią przepisów zawartych w art. 60 § 1 – 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Natomiast w sytuacji, gdy jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny zobowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten w niedostatku się nie znajdował. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu jest limitowany czasowo i wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni. Należy podkreślić, iż we wszystkich przypadkach, kiedy alimenty między małżonkami dochodzone są w ramach postępowania rozwodowego (ew. o orzeczenie separacji), ich orzeczenie dokonywane jest na wyraźne żądanie zgłoszone przez małżonka uprawnionego, nie orzeka się o nich z urzędu, przy czym wniosek należy bezwzględnie zgłosić jeszcze przed sądem pierwszej instancji. W przypadku orzeczenia separacji obowiązek alimentacyjny kształtuje się w zasadzie identycznie jak w przypadku orzeczenia rozwodu, z tą drobną i logiczną różnicą, iż tutaj nie przewidziano by obowiązek ten w jakiejkolwiek sytuacji wygasał wraz z upływem pięciu lat od orzeczenia separacji (zob. http://adwokatmarczak.pl/artykuly/rozwod-a-separacja-co-jest-lepsze/). Oczywiście, alimentów od małżonka rozwiedzionego można dochodzić także po zakończeniu sprawy rozwodowej, w odrębnym postępowaniu. W ramach odrębnych postępowań można również żądać zmniejszenia bądź też całkowitego „wyłączenia” obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami (dwie ostatnie uwagi aktualne także w przypadku orzeczenia separacji między małżonkami). Należy pamiętać, iż ciężar (czyli obowiązek) udowodnienia znajdowania się w stanie niedostaku bądź też – istotnego pogorszenia się sytuacji materialnej małżonka niewinnego spoczywa na małżonku, który alimentów od drugiego małżonka żąda.
Z orzecznictwa sądowego:
W niedostatku znajduje się ten, kto nie może własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części; a usprawiedliwione potrzeby te takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2000 roku, sygn. akt: I CKN 872/00.
Ewentualne zastosowanie przepisu art. 60 § 2 k.r.o. wymaga uprzednich ustaleń faktycznych określających sytuację małżonka niewinnego i to powstałą w następstwie orzeczenia rozwodu, a nadto ustalenia hipotetycznej sytuacji, w jakiej znajdowałby się tenże niewinny małżonek, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2000 roku, sygn. akt: II CKN 673/98.
Opracowano na podstawie:
J. Wierciński [w] J. Wierciński (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz., LexisNexis 2014; M. Manowska [w] J. Wierciński (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz., LexisNexis 2014; Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 roku, sygn. akt: III CZP 91/86; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1999 roku, sygn. akt: III CKN 446/98; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2000 roku, sygn. akt: I CKN 872/00; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2000 roku, sygn. akt: II CKN 673/98.
Stan prawny na dzień: 17 sierpnia 2016 roku.
Autor nie bierze odpowiedzialności za skutki zastosowania w praktyce informacji wynikających z powyższego artykułu. Autor wskazuje, iż zasadnym jest skonsultowanie się z prawnikiem – adwokatem bądź radcą prawnym przed podjęciem jakichkolwiek działań prawnych. Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys bardzo szerokiej i złożonej kwestii prawnej. Prawa autorskie zastrzeżone.
